सत्ता समीकरणमा व्यापक उलटफेरि आएपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको सरकार ढल्ने निश्चित भएको । नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा र नेकपा (एमाले) का अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीबीच सरकार गठनको समझदारी बनेपछि प्रचण्ड नेतृत्वको सरकार संकटमा परेको हो ।

सत्तारुढ दल एमालेका मन्त्रीहरुले प्रधानमन्त्री प्रचण्डलाई आज नै राजीनामा बुझाउने बताइएको छ । एमालेका मन्त्रीहरुले राजीनामा बुझाएर समर्थन फिर्ता लिएपछि प्रचण्ड नेतृत्वको सरकार अल्पमतमा पर्छ । संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार अल्पमतमा परेका प्रधानमन्त्रीले ३० दिनभित्र प्रतिनिधि सभाबाट विश्वासको मत लिनुपर्ने हुन्छ । अर्को विकल्प भनेको प्रधानमन्त्री प्रचण्डले पदबाट राजीनामा दिने हो ।

पदबाट राजीनामा दिएर प्रचण्डले सजिलै मार्ग प्रशस्त नगर्ने देखिएको छ । यसो हुँदा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले ३० दिनभित्र विश्वासको मत लिनेछन् । वर्तमान सरकार नेपालको संविधानको धारा ७६ (२) बमोजिम दुई वा दुईभन्दा बढी दलको समर्थनमा गठन भएको हो । प्रधानमन्त्री प्रचण्डले प्रतिनिधि सभाबाट विश्वासको मत पाउन सकेनन् भने उनी स्वत बर्खास्त हुनेछन् । एमाले–कांग्रेसले समर्थन नगर्दा प्रचण्डले विश्वासको मत पाउने कुनै सम्भावना नै छैन ।

प्रधानमन्त्री प्रचण्डले विश्वासको मत नपाएको खण्डमा संविधानको कुन उपधाराबाट सरकार गठनको आह्वान होला भन्ने धेरैको चासोको विषय छ । धारा ७६ को उपधारा २ प्रयोग भइसकेको खण्डमा अब उपधारा ३ बमोजिम आह्वान हुने हो भने एमाले अध्यक्ष ओली अहिलेको अवस्थामा प्रधानमन्त्री बन्न सक्दैनन् । उपधारा ३ अनुसार प्रतिनिधि सभाको सबैभन्दा ठूलो दलको संसदीय दलका नेता प्रधानमन्त्री नियुक्त हुनेछन् ।

यसो गर्दा कांग्रेस सभापति देउवाले प्रधानमन्त्रीमा बाजी मार्नेछन् । अहिले धेरैको बुझाइ पनि प्रधानमन्त्री प्रचण्डले ३० दिनभित्र विश्वासको मत लिएर संविधानको उपधारा ३ बमोजिमको सरकार गठन हुने नै छ । यसरी उपधारा ३ बमोजिमको सरकार गठन भएको खण्डमा माओवादीले पुनः कांग्रेसलाई साथ दिने र एमाले सत्ता बाहिर रहने राजनीतिक बृत्तको आँकलन छ ।

संविधानविद् डा. सुरेन्द्र भण्डारी संविधानको धारा ७६ (२) प्रयोग भइसकेपछि ३ मा जानुपर्ने संविधानको मर्म रहेको बताउँछन् । तर, कोशी प्रदेशको विवादमा दलहरुबीच आपसी सहमतिमा सरकार बन्न सक्ने सम्भावना रहेसम्म उपधारा २ कै प्रयोग गर्नुपर्ने व्याख्या भएकाले २ अनुसारकै सरकार बन्ने उनको भनाइ छ ।

‘कोशीमा पनि त्यही प्रश्न थियो, ३ मा जानेकी, फेरि २ मा फर्किने हो कि या ५ मा जाने हो कि भन्ने त्यहाँ पनि प्रश्न थियो । इश्वर श्रीमानसहितको फुल बेन्चबाटले राजनीतिक दलहरुले एक आपसमा सहमति गरेर २ अनुसारको सरकार दिनसक्ने अवस्था रहेसम्म २ को ब्यबस्था कार्यान्वयन हुन्छ र २ मा नै जाने भन्ने ब्याख्या छ ।’ रिपोर्टर्स नेपालसँग कुराकानी गर्दै उनले भने, ‘मेरो व्यक्तिगत बु्झाइ चाहीँ संविधानको कुनै पनि धारा उपधारा एकचोटी त्यो भन्दा अर्को धारा, उपधारामा जानुपर्छ । २ प्रयोग भएपछि ३ मा जानुपर्छ, ३ प्रयोग भएपछि ५ मा जानुपर्छ, फेरि ७ मा जानुपर्छ । यो जनु व्यवस्था छ क्रमिक रुपमा जानुपर्छ भन्ने मेरो आफ्नो दृष्टिकोण हो । व्यक्तिगत दृष्टिकोणको अर्थ हुँदैन । अदालतले आधिकारिक रुपमा बोलेको कुरा चाहीँ ७६(२) को व्यवस्था या १६८ (२) को व्यवस्था रिपिट हुनसक्छ । अहिलेको सत्ता समीकरणमा पनि २ मै सरकार बन्ने सम्भावना मैले देखेको छु ।’

उपधारा ३ अनुसार सरकार गठनको आह्वान हुने अवस्था रहेसम्म पुन माओवादी–कांग्रेसकै सरकार बन्ने सम्भावना बढी भएपनि उपधारा २ अनुसार सरकार बन्दा प्रचण्डले प्रयोग गर्न खोजेको अन्तिम अस्त्र असफल हुनेछ । File Photo/RN